Büyük önderimizi Mustafa Kemal Atatürk’ün “ender ve büyük bir eser” olarak nitelendirdiği Erzurum Kongresi, Milli Mücadele’nin en çetin şartlarında 23 Temmuz 1919 tarihinde toplanmış ve on dört gün sürmüştür.
Kongre sonunda bir tüzük kabul edilmiş ve tüzükteki hükümleri ilân eden bir bildiri yayınlanmıştır.
Tüzük ve bildirideki ilke ve kararlar büyük önder Atatürk tarafından 1927 yılında Nutuk’ta şöyle özetlenmiştir:
"1- Milli sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz.
2- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı ve Osmanlı Hükümeti’nin dağılması halinde, millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir.
3- İstanbul Hükümeti vatanı koruma ve istiklali elde etme gücünü gösteremediği takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri millî kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa bu seçimi Heyeti Temsiliye yapacaktır.
4- Millî Kuvvetleri tek kuvvet olarak tanımak ve millî iradeyi hâkim kılmak esastır.
5- Azınlıklara siyasi hâkimiyet ve sosyal dengemizi bozacak imtiyazlar verilemez.
6- Manda ve himaye kabul olunamaz.
7- Millî Meclis’in derhal toplanmasını ve hükümetin yaptığı işlerin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır."
Atatürk, Erzurum Kongresi’ni açarken yaptığı konuşmada, İtilaf Devletleri tarafından vatanımız ve milletimiz aleyhinde verilen kararı ve kendi düşüncesini şöyle açıklamıştır:
"Vatanın bölünüp parçalanması söz konusu olan bu kararda Doğu illerinde ‘Ermenistan’, Adana ve Kozan havalisinde ‘Kilikya’ adlarıyla Ermenistan, Batı Anadolu‘nun İzmir ve Aydın havalisinde Yunanistan, Trakya‘da hükümet merkezimizin kapısına kadar böylece Yunanistan; Karadeniz sahillerimizde ‘Pontus’ Krallığı ve ondan sonra vatanın kalan kısmında yabancı işgal ve kontrolü gibi artık 650 seneden beri bağımsız saltanat sürmüş ve tarihî adalet ve kahramanlığını vaktiyle Hindistan hududuna, Afrika’nın ortasına ve Macaristan’ın batısına kadar yürütmüş olan bu milletin kölelik düzeyine indirilmesi istenmektedir."
Önceki